Soms kun je het heel snel eens zijn over iets, bijvoorbeeld over dit. André Breton (1896-1966) – de beroemde Franse schrijver, dichter en belangrijkste woordvoerder van de kunststroming die het surrealisme heette – werd al heel gauw een vervelende man. Zoals iedere leider van een opkomende stroming of politieke gezindheid was Breton adembenemend charismatisch zolang hij de zielen van andere kunstenaars en schrijvers nog moest winnen. Maar toen hij de buit eenmaal binnen had, werd hij onuitstaanbaar recht in de leer. Toen alles gewonnen was en hij kon uitmaken wie veracht en versmaad, wie als pure surrealist bejubeld en bewonderd moest worden, toen was er nog maar één weg voor Breton te bewandelen. Dat was, zoals hij zei, de weg van de waanzin, die als enige een grens aan de vrijheid kan stellen. (Deze uitspraak leende hij overigens van de beroemde Franse psychoanalyticus Jacques Lacan.)
Jaren voordat Breton veranderde in een artistieke tiran, schreef hij een volstrekt originele en stapelgekke roman. Die roman begint met de zin ‘Wie ben ik?’ Nadja, geschreven in 1927 en verschenen in 1928, is een surrealistische romance waarin alles draait om het wandelen als metafoor. Dat wandelen wordt in Bretons tekst dwalen, verdwalen, dolen en maar heel soms iets vinden. Vaker vind je niets. De ene zin leidt helemaal niet logisch uit de ander. Uitweidingen zijn oeverloos. Bespiegelingen missen elk houvast. Daar hoef je als lezer niet teleurgesteld over zijn, want vinden is niet het oogmerk van Nadja. Het dwalen en dolen is juist een methode om het surrealistische eindresultaat ten diepste te kunnen ondergaan.
Iets gelijksoortigs ervaar ik bij het zien van de nieuwe video-installatie van Paul Segers (1976). Segers werkt als filmmaker, beeldhouwer, performer, tekenaar en installatiebouwer onder de naam ‘Unlimited Dream Company’. In zijn drieluik The Pump-Jack Gang / Firestarter / The Wound heeft hij het landgoed van de Paltz herschapen tot een mysterieus rijk – ik herken het landschap, maar toch ook niet. In dit rijk bewegen keurig in het pak gestoken mannen en vrouwen rond. Ze dwalen door een sprookjesachtig uitgelicht bos, drinken water uit de beek onderaan de waterval. Sommigen bewegen natuurlijk, anderen maken vreemde, hoekige bewegingen met hun gezicht, alsof ze op het punt staan te transformeren in een andere vorm: een vlieg bijvoorbeeld. Allemaal zijn ze gebiologeerd door het mobiele apparaat in hun hand dat de koers aangeeft.
In het tweede deel van de videofilm komt een astronaut voor die een noodsignaal in het donkere bos ontsteekt. In het derde deel ontleedt een forensisch team een wond in de bosgrond. Ook in deze twee delen gebeuren verontrustende dingen. Wat doen die mensen met hun chirurgische apparatuur op de bosgrond? Waarom kijken ze zo somber? Waarom ontsteekt de astronaut een vuur in een donker bos? Wat is de betekenis van zijn daad? Roept de astronaut om hulp? Of is het noodsignaal er alleen vanuit esthetisch oogmerk?
Ook ander werk van Segers roept vragen op. Wat doen gehavende drones op secuur uitgelichte displays? Is Soft Machine, de fantastische machine die de kunstenaar dit jaar ook maakte, een altaarstuk of een futuristisch stuk wapentuig? En zo is al zijn werk doordesemd met vragen over betekenis.
Segers zelf is terughoudend in het beantwoorden. Hij is gefascineerd door de mogelijkheden van een hoogtechnologische beschaving als de onze en de manier waarop de mens zich staande houdt in die beschaving – zegt hij. Hij weet dat goede sciencefiction altijd ook iets zegt over het hier en nu – verklaart hij. Maar als ik hem vraag naar de betekenis van zijn nieuwste videodrieluik, dan antwoordt hij schoorvoetend. Hij weet zelf niet wat de betekenis is, wat het verband. Hij wil dat niet weten. Hij is gewoon aan de slag gegaan.
Breton schrijft in Nadja dat toevalligheden hem binnenvoeren “in een als het ware verboden wereld, die de wereld is van de plotselinge vergelijkingen, van de verbijsterende coïncidenties, van de reflexen die elke andere hoge vlucht van het verstandelijke te boven gaan, van de akkoorden krachtig aangeslagen op een piano, van de bliksemflitsen die je zouden laten zien (-), als ze niet sneller waren dan de echte. “
Ongeveer zo gaat Segers te werk. Hij maakt uitstapjes, slaat een pad in waarna hij verdwaalt, legt verbanden die niemand voor hem legt. Uiteindelijk ziet hij dat het goed is – zelfs als een astronaut een noodsignaal ontsteekt. En wij zien dat met hem mee.
Unlimited Dream Company / Paul Segers: The Pump-Jack Gang / Firestarter / The Wound (2022 - videoinstallatie)
